Nederland heeft dringende klimaatkwesties op te lossen. Omdat ruimtelijke kwaliteit in het geding is, roepen overheden vaak de hulp van landschapsontwerpers in. Begin 2020 vroeg de provincie Fryslân ons om bouwstenen aan te reiken voor CO₂-opslag in bomen, bos en natuur. In werksessies met stakeholders ontwikkelden we een handzame toolbox die inspireert, die voor de hand liggende én minder conventionele opties zichtbaar maakt en die zich goed laat inzetten in integrale gebiedsprocessen.

Aanleiding was de vraag van het Rijk aan provincies om te verkennen wat hun aandeel in de landelijke Bossenstrategie zou kunnen zijn. De provincie Fryslân plaatste de vraag onmiddellijk in een breder perspectief. De inventarisatie moest tegelijk ook inzicht geven in kansen tot behoud, versterking en/of vernieuwing van landschappelijke kernkwaliteiten. Daarnaast hebben we gekeken naar ruimtelijke en functionele samenhang met klimaatadaptatie, veenoxidatie, biodiversiteit, kringlooplandbouw, energietransitie, leefbaarheid en meerwaarde voor de mienskip (gemeenschap). Grote uitdaging voor Fryslân is dat er relatief weinig bosareaal voorhanden is om uit te breiden en dat weidsheid een kernkwaliteit van het Friese landschap is.

Voor deze opdracht hebben we versterking ingeroepen van twee partners uit ons netwerk: Stichting Probos en Debets bv. Zij zijn gespecialiseerd in klimaatslim bos- en natuurbeheer en bosuitbreiding en kunnen rekenen aan energie en CO₂-balansen, kosten en baten.

De bedoeling was om een dag intensief te schetsen en te rekenen met de provincie, gemeenten, terreinbeheerders, natuurcollectieven en waterschap. Het was begin maart 2020 en corona gooide roet in het eten. We moesten uitwijken naar het uit voorzorg al bedachte plan B, namelijk meerdere kortere bijeenkomsten met kleinere groepen via Microsoft Teams. Op dat moment hadden we deze vergadertool nog vrijwel nooit gebruikt. De oogst was er niet minder om. Wat hielp, was dat deelnemers vooraf door ons gemaakte videopresentaties hadden bekeken met inleidingen over CO₂-opslag en de verschillende landschapstypen in Fryslân. Zo kwam iedereen goed voorbereid de sessies binnen.

De verkenning heeft achttien bouwstenen voor CO₂-opslag opgeleverd, verdeeld over drie categorieën: ruimtelijk (o.a. aanleg houtwallen, kwelderuitbreiding, nieuw bos), beheersmatig (o.a. revitalisering landschapselementen, klimaatslim ketenbeheer) en beleids- en procesmatig (o.a. inzetten mienskip, financiering, integrale gebiedsprocessen). Bij elke bouwsteen hebben we aangegeven welke categorieën stakeholders aan zet zijn en met welke andere bouwstenen ze te verbinden zijn. Ook hebben we voor alle deelgebieden c.q. landschapstypen (Wadden, meren, veen en bossen) op kansenkaarten zichtbaar gemaakt met welke ingrediënten de grootste winst te behalen valt in termen van CO₂-opslag, ruimtelijke kwaliteit en koppeling met andere doelen.

Doordat de toolbox samen met stakeholders is gemaakt, herkennen zij zich in de bouwstenen, randvoorwaarden en aanbevelingen. Ervaring leert dat je met zelf ontwikkeld materiaal sneller en gemotiveerder aan de slag gaat dan met van bovenaf opgelegde procedures en instrumenten. Door voor deze aanpak te kiezen, heeft de provincie Fryslân het fundament gelegd voor brede samenwerking die nodig is om transities succesvol te laten verlopen.