Met aanleg van bos sla je twee vliegen in één klap: je zorgt voor reductie van CO₂ en voor vergroting van biodiversiteit. En als je het slim aanpakt – door je krachten te bundelen met andere gebiedspartijen en door er een ontwerpopgave van te maken – maak je de ruimte waar mensen wonen, werken en recreëren mooier, gezonder en veiliger. Met de eerste twee doelen, CO₂-reductie en biodiversiteit, voor ogen hebben Rijk en provincies in het Klimaatakkoord (2019) afgesproken om samen de Bossenstrategie op te stellen. Een deel van deze opgave to aanplant van 37.00 hectare bos kan worden gerealiseerd op Rijksgronden in bezit van het Rijksvastgoedbedrijf, Staatsbosbeheer, ProRail en Rijkswaterstaat. Maar hoe? En zo zijn wij in beeld gekomen.

De ambitie van het Rijk, zo staat in de Bossenstrategie te lezen, is dat bosontwikkeling onderdeel wordt van breder strategisch grondbeleid van overheden, zodat het deel uitmaakt van integrale afwegingen bij ruimtelijke ontwikkelingen en in gebiedsprocessen. In opdracht van het Rijk hebben wij samen met Stichting Probos verkenningen begeleid naar de mogelijkheden daartoe. Met Stichting Probos, het kennisinstituut voor duurzaam bosbeheer en bosuitbreiding, hadden we eerder al de Friese uitwerking van de Bossenstrategie voor onze rekening genomen.

Op basis van een GIS-analyse door Buro Meijssen hebben we samen met de Rijksbedrijven vier verschillende gebieden geselecteerd waarin Rijksgronden gelegen zijn en waar meerdere belangen bij elkaar komen. Voor elk van die gebieden hebben we een werksessie georganiseerd met telkens zo’n acht deskundigen namens de betrokken partijen. In aanloop naar de werksessies hebben onze ontwerpers de gebieden geanalyseerd, onder andere op ontstaansgeschiedenis, ruimtelijke opbouw en ruimtelijke opgaven. De werksessies zelf bestonden uit een locatiebezoek en een schetsatelier. Mede aan de hand van kaartmateriaal – zoals historisch, bodem en geomorfologie – hebben we verkend waar aanleg van bos mogelijk is en welke kansen en belemmeringen er zijn om bij te dragen aan integrale ruimtelijke ontwikkelingen, gebiedsprocessen en opgaven. Denk bijvoorbeeld aan ecologische verbindingen in het Natuur Netwerk Nederland (NNN), landbouwkundige structuurverbetering, ruimtelijke inpassing van de energiestrategie, groen in stedelijke uitloopgebieden en recreatieve belevingskwaliteit. Telkens is gekeken naar welke typen bos bij de grondslag en landschappelijke karakteristieken passen. Ook is rekening gehouden met beheer en realisatie en met factoren die bepalend zijn voor boomsoorten en ontwerp. Hoe laat een structuur zich bijvoorbeeld het best aanzetten, hoe kan groen bijdragen aan verkeerscomfort en verkeersveiligheid, hoe kan de belevingskwaliteit worden vergroot. Probos verrichtte het bijkomende rekenwerk aan hectares en CO₂-reductie.

We hebben de oogst van de werksessies gestructureerd en geëxtrapoleerd naar vier ontwerpconcepten die zich veel breder laten inzetten dan alleen voor de onderzochte gebieden: ‘Een groen infralandschap’, ‘Robuuste natuurverbindingen’, Aantrekkelijke stadsranden’ en ‘Een toekomstbestendig agrarisch gebied’. Van elk concept hebben we drie vogelvluchtverbeeldingen gemaakt: (1) huidige situatie, (2) focus op kwantitatieve opgave op Rijksgronden zelf, (3) inzet van bosopgave als ontwerpmiddel in integrale gebiedsopgaven. Deze concepten zijn in concrete gebiedsprocessen als inspirerende receptuur te benutten, als aantrekkelijke perspectieven. Ook hebben we drie strategieën verbeeld voor ontwikkeling en regie, variërend van het zelfstandig oppakken van een opgave, tot participeren of de ‘lead’ nemen in een gebiedsproces.

De Rijksbedrijven kunnen in de praktijk nu teruggrijpen op een ontwerpmethodiek die we in de werksessies met elkaar hebben beproefd. Dit komt niet alleen van pas bij de realisatie van het Rijksaandeel in de Bossenstrategie en de afronding van het NNN, maar ook bij het voorsorteren op gebiedsprocessen in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied.